کد مطلب:19176 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:29

گنجینه پرسمان » اخلاق و عرفان

امام علي(ع) در مذمت دنيا چه فرموده‎اند؟

امير مؤمنان و قدوه پارسايان در سخناني كه در كتاب گران سنگ غرر و درر نقل شده، بيش از سيصد بار با بيان‎هاي گوناگونان چهرة دنيا را ترسيم و آن را تحقير كرده و در سراسر نهج البلاغه با تعبيرهاي ناخوشايند از آن ياد كرده است؛ چنان كه فرمود: «عباد الله، أُوصيكم بالرّفض لهذه الدّنيا التّاركة لكم و إن لم تحبّوا تركها، و المّبْلِية لاجسامكم وإن كنتم تحبّون تجديدها، فإنّما مَثَلُكم و مَثَلُها كسفرٍ سلكوا سبيلاً فكأنّهم قد قطعوه، وأمّوا عَلَماً فكأنّهم قد بلغوه …»؛ [اي بندگان خدا! شما را به ترك دنيا سفارش مي كنم. دنيا شما را رها مي سازد، گرچه به ترك آن ميل نداشته باشيد. كالبدهاي شما را كهنه كرده مي پوساند، اگر چه شما دوست داريد تازه بماند. داستان شما و دنيا همچون داستان مسافراني است كه به راهي مي روند و گويا راه را به پايان رسانده و نشانه اي را منظور خويش قرار داده و به آن رسيده‎اند... آيا در گذشتن پدران شما عبرت و پندي نيست؟ آيا نديديد كه گذشتگان از شما باز نمي‎گردند؟

آگاه باشيد، در هنگام شتاب به انجام كارهاي زشت مرگ را به ياد آريد كه لذّت‎ها و خوشي‎ها را ويران مي كند، و عيش‎ها را بر هم مي زند و آرزوها را قطع مي كند] (نهج البلاغه، خطبة 99)

به دنيا نظر كنيد، مانند نگاه كردن كساني كه از آن اعراض و دوري جسته اند؛ زيرا به خدا سوگند دنيا به زودي ساكنش را دور مي كند، و صاحب نعمت، دولت و امنيت را مصيبت زده و اندوهناك مي سازد. چيزهايي كه پشت كرده (همچون جواني) باز نمي گردد و آنچه پس از اين خواهد آمد نامعلوم است. خوشي آن به اندوه آميخته، قوّت، توانايي و جواني مردان آن به ضعف و ناتواني و پيري مي رسد. خدا رحمت كند مردي را كه انديشه كند و عبرت بگيرد و بينا شود كه آنچه از دنيا باقي مانده به زودي نابود است و آنچه از آخرت موجود است زوال ناپذير و همواره بوده است: «انظروا إلي الدّنيا نظر الزاهدين فيها، الصّافين عنها، فإنّها والله عما قليل تُزيل الثّاوي السّاكن ... رحم الله امْرأً تفكّر فاعتبر، واعتبر فأَبصر...» (نهج البلاغه، خطبة 103)

امير بيان حضرت علي(ع) دنيا را به ماري نرم، خوش خط و خال و زيبا تشبيه مي كند كه در عين حال سمّ آن انسان را از پاي در مي آورد. آن حضرت براي سلمان(ع) چنين مي نگارد: «فإنّما مَثَل الدّنيا كمثل الحيّة: ليّن مسّها، قاتل سمّها، فَأعرِضْ عمّا يعجبك فيها، لقلّة ما يصحبك منها...» (همان، نامه 68)؛ [اي سلمان دنيا مانند مار نرم اندامي است كه زهرش كشنده است. بنابراين، دوري گزين از آنچه تو را در دنيا شاد مي گرداند، براي آن كه از كالاي آن اندكي (كفني) با تو همراه مي ماند، چنان كه بهرة تو نيز از دنيا كم خواهد بود و اندوه‎هاي آن را از خود دور ساز براي آن كه به جدايي از آن و تغيير احوالش باور داري و هر وقت انس و خوي تو به دنيا بيشتر است از آن هراسنانتر باش … .

فخر رازي در تفسير كبير خود پس از ذكر چند وجه از زشتي‎هاي دنيا به سخن ارزشمند علي(ع) تمسّك كرده، مي گويد: «إنّ الدّنيا متاع الغرور، و إنّها كما وصفها امير المؤمنين عليّ بن ابي طالب(ع) حيث قال: ليّن مسّها قاتل سمّها» (تفسير كبير 9/127) همچنين آن حضرت(ع) فرمود دنيا را طلاق دهيد تا به بهشت وارد شويد؛ زيرا كابين بهشت طلاق دنياست: «طلاق الدّنيا مَهر الجنّة» (شرح غرر الحكم 4/250، ح 5989)

حضرت علي(ع) خطاب به دنيا چنين مي فرمايد: به خدا سوگند اگر تو شخصي بودي ديدني در كالبدي محسوس، حدود الهي را بر تو اجرا مي كردم، به سزاي بندگاني كه با آرزوها فريب دادي و مردماني كه در پرتگاه‎هاي شقاوت و بدبختي افكندي و پادشاهاني كه به نابودي سپردي و آنان را در آبگاه‎هاي بلا و سختي فرو آوردي، جايي كه فرود آمدن و بازگشت نبود: «واللهِ لو كنتِ شخصاً مرئيّاً، وقالباً حسّيّاً، لأقمتُ عليكِ حدودَ الله في عبادٍ غرَرْتِهم بالأماني، و أمم ألقَيْتِهم في المهاوي، و ملوك أسلمتِهم إلي التّلف، وآوردتِهم موارد البلاء، إذْلا وِرْدَ ولا صَدَر …» (نهج البلاغه، نامه 45)

امير المؤمنين(ع) به آدميان گوشزد مي فرمايد كه نپنداريد نمي توان از فريب دنيا رست: «وحقّا أقول: ما الدّنيا غرّتْكَ، ولكن بها اغتررْتَ …» (همان، خطبه 223)؛ [به درستي مي گويم كه در واقع دنيا تو را فريب نداده، بلكه تو به آن فريفته شدەاي. دنيا براي تو پندها آشكار ساخته و تو را به عدل و برابري آگاه كرده و به وعدەهايي كه به تو مي دهد، از قبيل رسيدن درد به اندامت و كم شدن تواناييت راستگوتر و وفادارتر است از آن كه با تو دروغ گويد يا تو را فريب دهد … .

دنيا چيزي را كتمان نمي كند. همين مطلب را قرآن كريم مي آموزد، هنگامي كه منافقان در قيامت به مؤمنان مي گويند: «انظرونا نقتبسْ من نوركم» حديد/13 [به ما فرصتي دهيد تا ما هم از نور شما روشنايي برگيريم.] مؤمنان در پاسخ منافقان ميگويند: «ألم نكن معكم قالُوا بَلي ولكنّكم فتنتم أنفسكم و تربّصتم وارتَبْتم وغرّتكم الأمانيّ حتّي جاء أمر الله و غرّكم بالله الغرور» حديد/14 [بلي راست مي گوييد، ليكن شما به نفاق با خدا خود را چنين به فتنه و هلاكت افكنديد و در دنيا انتظار پيروزي خود و شكست اهل ايمان را داشتيد و در كار دين به شك و ريب بوديد و آرزوهاي دنيا فريبتان داد، تا وقتي كه امر خدا فرا رسيد و شيطان فريبنده شما را تا لحظة مرگ از خدا غافل و مغرور گردانيد.

علي بن ابي طالب(ع) دنيا را به پس ماندة غذا در دهان كه انسان به وسيلة مسواك آن را از دهان خارج مي كند شبيه كرده، فرمود: آنچه در دست شماست از خانه و زندگي، زمين و باغ همه پس مانده‎هاي غذاست كه لاي دندان‎هاي نسل گذشته بر جاي مانده است؛ «ألا حرّ يدع هذه اللُّماظة لأهلها؟ إنّه ليس لأنفسكم ثمن إلاّ الجنّة فلا تبيعوها إلاّ بها» (نهج البلاغه، حكمت 456)؛ [آيا آزادەاي نيست كه اين پس ماندة طعام در دهان (دنياي پست) را براي اهلش رها كند. براي جان‎هاي شما بها و قيمتي جز بهشت نيست. پس ارواح خود را جز به آن بها نفروشيد.]

---

: آية الله جوادي آملي
تفسير موضوعي قرآن ج 4 (معاد در قرآن)